Δωδεκάνησα (πληθυντικός) ή Δωδεκάνησος (ενικός) ονομάζεται το σύνολο των νησιών και νησίδων που βρίσκονται στον θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στη Σάμο, στην Κρήτη, στις Κυκλάδες και τα μικρασιατικά παράλια. Τα Δωδεκάνησα ανήκουν στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, στο γεωγραφικό διαμέρισμα του Αιγαίου.
Το 1912 ο πληθυσμός τους ήταν 143.482. Απ’ αυτούς, οι 131.332 ήταν Έλληνες. Ο συνολικός πληθυσμός του Νομού Δωδεκανήσων σήμερα φτάνει τους 190.071 κατοίκους (απογραφή 2001) και έχει έκταση πάνω από 2.665,26 τετραγωνικά χιλιόμετρα αν υπολογιστούν μικρότερα νησιά και βραχονησίδες. Τον Οκτώβριο του 2006 τα κατοικημένα νησιά και νησίδες της Δωδεκανήσου ήταν στο σύνολο 28.
Το πλέον ιστορικό, κυριότερο και γνωστό από τα Δωδεκάνησα είναι η Ρόδος, η οποία, εδώ και χιλιετίες, είναι το νησί στο οποίο βρίσκεται η διοικητική έδρα της περιοχής. Από τα υπόλοιπα, η Κως και η Πάτμος θεωρούνται ως τα επόμενα νησιά με ιδιαίτερη σημασία, για ιστορικούς λόγους, ενώ τα υπόλοιπα εννέα είναι η Αστυπάλαια, η Κάλυμνος, η Κάρπαθος, η Κάσος, η Λέρος, η Νίσυρος, η Σύμη, η Τήλος και το Καστελλόριζο. Στα δώδεκα προαναφερθέντα προστίθενται και τα λοιπά κατοικημένα νησιά: Αγαθονήσι, Λειψοί και Χάλκη, διαμορφώνοντας ένα σύνολο δεκαπέντε βασικών νησιών.
Άλλα μικρότερα νησιά της Δωδεκανήσου είναι η Αλιμιά, οι Αρκοί, το Φαρμακονήσι, το Γυαλί, η Κίναρος, η Λέβιθα, ο Μάραθος, η Νίμος, η Ψέριμος, η Σαρία, η Στρογγυλή, η Σύρνα και η Τέλενδος.
Ονομασία
Χάρτης των Δωδεκανήσων, Χάρτα του Ρήγα, 1797
Η ονομασία Δωδεκάνησος ή Δωδεκάνησα αναφέρεται σήμερα σε ένα νησιωτικό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει δεκαπέντε κύρια νησιά—Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο, Κως, Λειψοί, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη, Τήλος, και Χάλκη—καθώς και 93 μικρότερες νησίδες. Από την αρχαιότητα, τα νησιά αυτά ανήκαν στο ευρύτερο σύμπλεγμα των Νοτίων Σποράδων.
Το όνομα «Δωδεκάνησος» πρωτοεμφανίζεται σε βυζαντινές πηγές του 8ου αιώνα, και δεν αφορούσε τα σημερινά Δωδεκάνησα, αλλά τα δώδεκα νησιά των Κυκλάδων πέριξ της Δήλου. Η ονομασία είναι πιθανό να είναι πολύ παλαιότερη, και σύγχρονοι ερευνητές εικάζουν ότι ανάγεται τουλάχιστον σε έναν κατάλογο των δώδεκα νησιών του Στράβωνα. Ο όρος «Δωδεκάνησος» συνέχισε να χρησιμοποιείται για τις Κυκλάδες κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και μέχρι τον 18ο αιώνα, τόσο στη δημώδη γλώσσα όσο και σε λόγια έργα. Η μεταφορά της ονομασίας στη σημερινή Δωδεκάνησο έχει τις ρίζες της στην οθωμανική κυριαρχία. Μετά την κατάκτηση της Ρόδου το 1522, τα δυο μεγαλύτερα νησιά της Ρόδου και της Κω περιήλθαν υπό άμεση οθωμανική διοίκηση, ενώ τα υπόλοιπα, συνήθως αναφερόμενα ως «προνομιούχα», απολάμβαναν ευρείας αυτοδιοίκησης και φορολογικών προνομίων. Μετά το 1869, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπαθούσε να εκσυγχρονιστεί και να υιοθετήσει ένα πιο ομοιόμορφο και συγκεντρωτικό διοικητικό μηχανισμό, αυτά τα προνόμια άρχισαν να περιορίζονται, και καταργήθηκαν πλήρως μετά την επικράτηση των Νεότουρκων το 1909.
Έτσι, όταν ο ελληνικός τύπος της εποχής άρχισε να αναφέρεται με το ζήτημα, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος» για να δηλώσει συλλογικά τα δώδεκα προνομιούχα νησιά—Κάλυμνος, Σύμη, Λέρος, Ικαρία, Πάτμος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Χάλκη, Τήλος, Κάρπαθος, Κάσος, και Καστελλόριζο. Λίγο αργότερα, το 1912, τα περισσότερα νησιά καταλήφθηκαν από την Ιταλία στα πλαίσια του Ιταλοτουρκικού Πολέμου, εκτός από το Καστελλόριζο, που περιήλθε υπό ιταλική κυριαρχία μόλις το 1921, και την Ικαρία, που με την έκρηξη του Α’ Βαλκανικού Πόλεμου ενώθηκε με την Ελλάδα. Τη θέση των δύο τελευταίων την πήραν η Κως και η Ρόδος, επαναφέροντας τον αριθμό των μειζόνων νήσων υπό ιταλική κυριαρχία σε δώδεκα. Έτσι όταν ο ελληνικός τύπος άρχισε να κινητοποιείται υπέρ της ένωσης των ιταλοκρατούμενων νήσων με την Ελλάδα το 1913, και πάλι χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος». Οι ίδιες οι ιταλικές αρχές βοήθησαν στην καθιέρωσή του όταν ονόμασαν την κτήση τους «Ρόδος και Δωδεκάνησος» (Rodi e Dodecaneso), με του Λειψούς να “προάγονται” και να παίρνουν τη θέση της Ρόδου, την οποία οι Ιταλοί θεωρούσαν ξεχωριστή λόγω της ιδιαίτερης σημασίας της. Μέχρι το 1920, ο όρος «Δωδεκάνησος» είχε επικρατήσει για να δηλώνει τα ιταλοκρατούμενα νησιά στο σύνολό τους, πράγμα που αναγνωρίστηκε και από τους Ιταλούς με τον διορισμό του πρώτου μη στρατιωτικού κυβερνήτη, κόμη Κάρλο Σένι, ως «Αντιβασιλέα της Δωδεκανήσου» (Reggente del Dodecaneso) στις 7 Αυγούστου 1920. Με την άνοδο του Μουσσολίνι στην εξουσία έγιναν προσπάθειες να ελαττωθεί η χρήση του ονόματος, πλέον στενά συνδεδεμένου με τις ελληνικές αξιώσεις επί των νησιών, και υιοθετήθηκε η επίσημη ονομασία «Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου Πελάγους» (Isole italiane dell’Egeo), αλλά αυτή δεν απέκτησε ποτέ απήχηση πέραν του ιταλικού διοικητικού μηχανισμού. Τα νησιά τελικά ενώθηκαν με την Ελλάδα το 1947, αρχικά ως Γενική Διοίκηση Δωδεκανήσου, και μετά το 1955 ως ο Νομός Δωδεκανήσου.
The Dodecanese (UK: /ˌdoʊdɪkəˈniːz/, US: /doʊˌdɛkəˈniːz/; Greek: Δωδεκάνησα, Dodekánisa [ðoðeˈkanisa], lit. ’twelve islands’) are a group of 15 larger plus 150 smaller Greek islands in the southeastern Aegean Sea and Eastern Mediterranean, off the coast of Turkey’s Anatolia, of which 26 are inhabited. This island group generally defines the eastern limit of the Sea of Crete. They belong to the wider Southern Sporades island group.
Rhodes has been the area’s dominant island since antiquity. Of the others, Kos and Patmos are historically the more important; the remaining twelve are Agathonisi, Astypalaia, Halki, Kalymnos, Karpathos, Kasos, Leipsoi, Leros, Nisyros, Symi, Tilos, and Kastellorizo. Other islands in the chain include Alimia, Arkoi, Farmakonisi, Gyali, Kinaros, Levitha, Marathos, Nimos, Pserimos, Saria, Strongyli and Syrna.
Name
The name “Dodecanese” (older form ἡ Δωδεκάνησος, hē Dōdekanēsos; modern τα Δωδεκάνησα, ta Dōdekanēsa), meaning “The Twelve Islands”, or Oniki Adalar in Turkish, denotes today an island group in the southeastern Aegean Sea, comprising fifteen major islands (Agathonisi, Astypalaia, Chalki, Kalymnos, Karpathos, Kasos, Kastellorizo, Kos, Lipsi, Leros, Nisyros, Patmos, Rhodes, Symi, and Tilos) and 93 smaller islets. Since Antiquity, these islands formed part of the group known as the “Southern Sporades” (Νότιες Σποράδες).
The name Dōdekanēsos first appears in Byzantine sources in the 8th century, as a naval command under a droungarios, encompassing the southern Aegean Sea, which eventually evolved into the Theme of Samos.However it was not applied to the current island group, but to the twelve Cyclades islands clustered around Delos. The name may indeed be of far earlier date, and modern historians suggest that the 12 islands mentioned by Strabo (Geographica Χ.485) was the origin of the term. The term remained in use throughout the medieval period and was still used for the Cyclades in both colloquial usage and scholarly Greek-language literature until the 18th century.
Satellite image from NASA Visible Earth
The transfer of the name to the present-day Dodecanese has its roots in the Ottoman period. Following the Ottoman conquest in 1522, the two larger islands, Rhodes and Kos, came under direct Ottoman rule, while the others, of which the twelve main islands were usually named, enjoyed extensive privileges pertaining to taxation and self-government. Concerted attempts to abolish these privileges were made after 1869, as the Ottoman Empire attempted to modernize and centralize its administrative structure, and the last vestiges of the old privileges were finally abolished after the Young Turks took power in 1908. It was at that time that the press in the independent Kingdom of Greece began referring to the twelve privileged islands (Astypalaia, Chalki, Ikaria, Kalymnos, Karpathos, Kasos, Kastellorizo, Leros, Nisyros, Patmos, Symi, Tilos), in the context of their attempts to preserve their privileges, collectively as the “Dodecanese”. Shortly after, in 1912, most of the Southern Sporades were captured by the Italians in the Italo-Turkish War, except for Ikaria, which joined Greece in 1912 during the First Balkan War, and Kastellorizo, which came under Italian rule only in 1921. The place of the latter two was taken by Kos and Rhodes, bringing the number of the major islands under Italian rule back to twelve. Thus, when the Greek press began agitating for the cession of the islands to Greece in 1913, the term used was still the “Dodecanese”. The Italian occupation authorities helped to establish the term when they named the islands under their control “Rhodes and the Dodecanese” (Rodi e Dodecaneso), adding Leipsoi to the list of the major islands to make up for considering Rhodes separately.
By 1920, the name had become firmly established for the entire island group, a fact acknowledged by the Italian government when it appointed the islands’ first civilian governor, Count Carlo Senni [it], as “Viceroy of the Dodecanese”. As the name was associated with Greek irredentism, from 1924 Mussolini’s Fascist regime tried to abolish its use by referring to them as the “Italian Islands of the Aegean”, but this name never acquired any wider currency outside Italian administrative usage.The islands joined Greece in 1947 following as the “Governorate-General of the Dodecanese” (Γενική Διοίκησις Δωδεκανήσου), since 1955 the “Dodecanese Prefecture” (Νομός Δωδεκανήσου).
History
The Doric temple of Athena Lindia, Lindos
Pre-history and the Archaic period
The Dodecanese have been inhabited since prehistoric times. In the Neopalatial period on Crete, the islands were heavily Minoanized (contact beginning in the second millennium BC). Following the downfall of the Minoans, the islands were ruled by the Mycenaean Greeks from circa 1400 BC, until the arrival of the Dorians circa 1100 BC. It is in the Dorian period that they began to prosper as an independent entity, developing a thriving economy and culture through the following centuries. By the early Archaic period Rhodes and Kos emerged as the major islands in the group, and in the 6th century BC the Dorians founded three major cities on Rhodes (Lindos, Kameiros and Ialyssos). Together with the island of Kos and the cities of Knidos and Halicarnassos on the mainland of Asia Minor, these made up the Dorian Hexapolis.
Classical period
Colossus of Rhodes, one of the Seven Wonders of the Ancient World
This development was interrupted around 499 BC by the Persian Wars, during which the islands were captured by the Persians for a brief period. Following the defeat of the Persians by the Athenians in 478 BC, the cities joined the Athenian-dominated Delian League. When the Peloponnesian War broke out in 431 BC, they remained largely neutral although they were still members of the League.
By the time the Peloponnesian War ended in 404 BC, the Dodecanese were mostly removed from the larger Aegean conflicts, and had begun a period of relative quiet and prosperity. In 408 BC, the three cities of Rhodes had united to form one state, which built a new capital on the northern end of the island, also named Rhodes; this united Rhodes was to dominate the region for the coming millennia. Other islands in the Dodecanese also developed into significant economic and cultural centers; most notably, Kos served as the site of the school of medicine founded by Hippocrates.
However, the Peloponnesian War had so weakened the entire Greek civilization’s military strength that it lay open to invasion. In 357 BC, the islands were conquered by the king Mausolus of Caria, then in 340 BC by the Persians. But this second period of Persian rule proved to be nearly as short as the first, and the islands became part of the rapidly growing Macedonian Empire as Alexander the Great swept through and defeated the Persians in 332 BC, to the great relief of the islands’ inhabitants.
Following the death of Alexander, the islands, and even Rhodes itself, were split up among the many generals who contended to succeed him. The islands formed strong commercial ties with the Ptolemies in Egypt, and together they formed the Rhodo-Egyptian alliance which controlled trade throughout the Aegean in the 3rd century BC. Led by Rhodes, the islands developed into maritime, commercial and cultural centers: coins of Rhodes circulated almost everywhere in the Mediterranean, and the islands’ schools of philosophy, literature and rhetoric were famous. The Colossus of Rhodes, built in 304 BC, perhaps best symbolized their wealth and power.
In 164 BC, Rhodes signed a treaty with Rome, and the islands became aligned to greater or lesser extent with the Roman Republic while mostly maintaining their autonomy. Rhodes quickly became a major schooling center for Roman noble families, and, as the islands (and particularly Rhodes) were important allies of Rome, they enjoyed numerous privileges and generally friendly relations. These were eventually lost in 42 BC, in the turmoil following the assassination of Julius Caesar in 44 BC, after which Cassius invaded and sacked the islands. Thereafter, they became part of the Roman Empire proper. Titus made Rhodes capital of the Provincia Insularum, and eventually the islands were joined with Crete as part of the 18th Province of the Roman Empire.
In the 1st century, Saint Paul visited the islands twice, and Saint John visited numerous times; they succeeded in converting the islands to Christianity, placing them among the first dominantly Christian regions. Saint John eventually came to reside among them, being exiled to Patmos, where he wrote his famous Revelation.